آنچه راجع به ایدز باید بدانیم
در حالی که کشورهای پیشرفته جهان در طی چند دهه اخیر مشکل بیماریهای واگیردار را تا حد زیادی حل کرده و تمامی توان و امکانات خود را برای مبارزه با بیماریهای غیر واگیر منجمله بیمارهای قلبی – عروقی و سرطانها متمرکز کرده بودند ، ناگهان در سال 1981 میلادی (1360 شمسی ) نوعی بیماری عفونی در دنیا پیدا شد که به سرعت درهمه نقاط جهان گسترش پیدا کرد و امید به ریشه کنی بیماریهای واگیردار را حتی در کشورهای پیشرفته تبدیل به یاس نمود. این بیماری که بصورت یک مشکل عمده بهداشتی خود را نشان داد ایدز نام دارد . در این بیماری دستگاه دفاعی بدن شدیداًد دچار اختلال می شود.
بیماری ایدز نوعی بیماری کشنده است که، در همه کشورهای جهان، در گروههای سنی متفاوت ، نژادهای مختلف نه فقط در هم جنس بازان بلکه در هر دو جنس مشاهده شده است و در واقع ایدز یک مشکل جهانی و به کشور و گروه خاصی اختصاص ندارد .
عامل بیماری نوعی ویروس است که مبداء اولیه آن کاملاً مشخص نیست .
راههای عمده سرایت بیماری ایدز
- تماسهای جنسی (جنس مخالف – هم جنس بازان ) با افراد آلوده
- تزریق خون و فراوردهای آلوده آن، استفاده از سرنگهای مشترک ، بخصوص در بین معتادان تزریقی و بکار بردن ابزار و وسایل آلوده
- انتقال از مادر آلوده به جنین
بطور کلی دو گروه سنی بیشتر گرفتار می شوند:
الف ) بالغین در سنین 20تا 45 سال
ب) یر خواران و نوزادان
مرگ و میر ناشی از ایدز در جوانان در کلیه کشورهای جهان بصورت یک مشکل خطر ناک در آمده است. حدود 75تا 90 درصد آلوده به ویروس ایدز در گروه سنی 20تا 45 سال که سن تلاش و سازندگی و فعالیت اقتصادی است، اتفاق می افتد . افزایش میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی به ویروس ایدز و ابتلا به بیماری در جوانان و شیر خواران ، طول عمر بسیاری از کشورهای جهان کاهش خواهد داد.
از آنجای که ایدز یک مشکل بهداشتی نیست ،بلکه یک مشکل اجتماعی و فرهنگی است که مسائل اقتصادی را نیز بدنبال دارد، لازم است همه سازمانهای دولتی، غیر دولتی و مردم در امر کنترل و پیشگیری از بیماری با هم همکاری و مشارکت نمایند . از آنجایی که در حال حاضر واکسنی موثر و درمان اساسی برای بیماری وجود ندارد ، تنها راه مبارزه با ایدز ، پیشگیری از آلودگی است .
هر چند بیماری ایدز در حال حاضر جزء مسایل حاد بهداشتی کشور ما نیست ، ولی افزایش موارد آلودگی و بیماری از سال 1366 به بعد که اولین مورد آن در کشور شناخته شد ، از این طرف و قرار گرفتن ایران در منطقه آسیا که هر سال بطور فزاینده ای مورد آن زیادتر می شود از طرفی دیگر ، ایجاب می نماید با بکارگیری راههای موثر پیشگیری ، از انفجار این آتش فشان خاموش جلوگیری شود . خوشبختانه وجود اعتقادهای مذهبی و پای بندی خانواده های ایرانی به اصول و اخلاق اسلامی، خود یکی از راههای موثر کنترل و پیشگیری از آلودگی و بیماری است .
تشخیص ایدز
چون در بعضی از کشورهای جهان بواسطه نبود امکانات ، تشخیص آزمایشگاهی ایدز مقدور نیست ، وجود بعضی از علائم زیر در بزرگسالان و کودکان ممکن است نشانه ای از ایدز باشد.
ایدز در افراد بالغ:
ایدز در شخص بالغ با وجود دست کم دو علامت اصلی ، همراه با حداقل یکی از نشانه های فرعی زیر مشخص می شود ، مشروط بر اینکه برای نارسایی ایمنی و نقص دستگاه دفاعی بدن علت مشخص از قبیل سرطان ، سوء تغذیه شدید و یا سایر علل شناخته شده وجود نداشته باشد.
علائم اصلی
- کاهش وزن بیشتر از 10 درصد
- اسهال مزمن بیشتر از یک ماه
- تبهای متناوب یا ثابت بیش از یک ماه
علائم فرعی
- سرفه پایدار به مدت بیش از یک ماه
- عفونت پوستی منتشر همراه با خارش
- تبخالهای عود کننده
- برفک دهانی
- عفونت تبخالی مزمن پیشرونده و منتشر,بزرگ شدن عمومی غدد لنفی
در واقع بیماری ایدز ، مجموعه ای از علائم است که در اثر نقص دستگاه دفاعی بدن انسان و علائم مربوط به عفونهای فرصت طلب ، خود را نشان می دهد.
عوامل بیماری
عامل بیماریزا ویروسی است که قدرت آلوده کنندگی و سرایت پذیری بالائی دارد و به نام ویروس نقص ایمنی انسان یاH.I.V نامیده می شود، زیرا موجبات ضعف دستگاه دفاعی بدن انسان را فراهم می آورد .
ویروس ایدز در بدن انسان مراحل مختلفی را طی می کند که یکی از آنها دوره فعالیت پنهانی است ، در این مرحله ویروس در حال رشد و تکثیر است و پس از آنکه شرایط از هر نظر آماده شد، حملات خود را شروع می کند و سبب نابودی سلولهای دفاعی و مرگ انسان می شود . آلودگی به ویروس در تمام دوران زندگی انسان ادامه پیدا می کند .
تنها خون، ترشحات جنسی مردان و زنانه و شیر مادر آلوده در انتقال بیماری دخالت دارد که از این راه ها آلودگی انتقال پیدا می کند .
چون ویروس ایدز نمی تواند بمدت طولانی در محیط خارج از بدن به حیاط خود ادامه دهد ، تماسهای عادی در محیط کار ، اجتماع و مدرسه باعث انتقال بیماری نمی شود ویروس ایدز به شدت به حرارت حساس است.
راههای سرایت
شناخت راههای انتقال بیماری در پیشگیری از آلودگی بسیار موثر است .
ویروس مولد ایدز از چند راه عمده زیر ، از فرد آلوده به شخص سالم منتقل می شود:
سرایت از راه تماس جنسی
شایعترین راه سرایت آلودگی، تماس جنسی است . ویروس ممکن است از فرد آلوده به شریک جنسی اش منتقل بشود(مرد به مرد، مرد به زن و زن به مرد). سرایت از زن به زن هم امکان دارد آلودگی از راه تماس جنسی 80 درصد کل موارد را شامل می شود که بیشتر از 70 درصدآن از راه تماس با جنس مخالف و 10 درصد آن از طریق همجنس بازی است.
وجود بیماریهای مقاربتی دیگر مانند سوزاک،سیفلیس و همچنین زخمهای دستگاه تناسلی ، خطر آلودگی را چند برابر خواهد کرد. بنابر این توجه به این مهم و درمان فوری آنها باید مد نظر قرار گیرد . زنان، بیشتر در معرض خطر آلودگی بوسیله شریک جنسی خود قرار دارند ، زیرا احتمال انتقال از مرد به زن بیشتر از زن به مرد می باشد.
سرایت از راه خون و فراورده های خونی
استفاده از خون و فراورده های خونی آلوده به ویروس ایدز، یکی دیگر از راه های انتقال است . با وجود اینکه قدرت آلوده کنندگی خون و فراورده های آن زیاد است، خطر سرایت از این راه 3تا 5 درصد می باشد ، زیرا نمونه های خون اهدایی به سازمان بدقت مورد آزمایش قرار گرفته و خونهای آلوده پس از شناسایی مورد استفاده قرار نمی گیرد . به همین دلیل در اکثر کشورهایی که امکانات آزمایشگاهی برای این کار وجود دارد، انتقال بیماری از طریق خون تقریباً غیر ممکن شده است.
استفاده از سرنگ و سوزن آلوده
استفاده از سرنگ و سوزن آلوده بطور اشتراکی در معتادین تزریقی، یکی دیگر از راههای سرایت آلودگی است که حدود 12 درصد موارد موارد انتقال را شامل می شود. در واقع پس از انتقال از راه تماس جنسی ، دومین رقم شیوع بیماری از طریق استفاده از سرنگ و سوزن آلوده است.
چون استفاده از مواد مخدر عملی غیر قانونی است و اکثر افراد معتاد دارای وضع مالی بسیار بدی هستند ، در نتیجه از سرنگهای استفاده شده دیگران استفاده می کنند و از این طریق اگر شخصی آلوده به ویروس ایدز باشد ، به راحتی آلودگی را منتقل می کند .
سرایت از مادر به کودک
ویروس ایدز از مادر آلوده به کودک ممکن است در دوران حاملگی ، هنگام وضع حمل و یا کمی بعد از زایمان انتقال یابد .
میزان سرایت آلودگی از مادر به کودک 5تا 7درصد است. آلودگی در بچه هایی که به روش سزارین به دنیا آمده اند نیز دیده شده است . شیر دادن یکی از راههای سرایت آلودگی است. ولی چون احتمال آن کم و مزایای تغذیه با شیر مادر بسیار زیاد است ، اکثراً توصیه می شود که مادر به فرزند خود شیر بدهد.
حدود35-25 درصد (یک سوم) نوزادانی که از مادر آلوده به ویروس ایدز متولد می شوند ، قبل از تولد ، هنگام تولد و یا در دوران تغذیه از شیر مادر آلوده می گردند. در کودکان،آلودگی به ویروس ایدز به سرعت به طرف ایجاد بیماری ایدز پیشرفت می کند و شانس زنده ماندن کودک هم کم است .
راه های دیگر سرایت
پیوند اعضاء از بافت های افراد آلوده، خال کوبی و سوراخ کردن گوش توسط سوزن و وسایل آلوده ، استفاده مسواک و تیغ ریش تراشی شخص بیمار و ختنه با وسایل آلوده نیز را راه های دیگر سرایت بیماری است .
راه هایی که سبب سرایت نمی شود
روی هم رفته استفاده از وسایل بهداشتی شخصی دیگران حتی افراد سالم نیز عاقلانه و بهداشتی نیست چه رسد به استفاده از وسایل شخص بیمار مبتلا به ایدز. از راه های تنفسی ، گوارشی و یا از طریق تماسهای معمولی خانوادگی و یا محیط کار ، دانشگاه ، مدرسه و اردوگاه های جمعی کاری و یا تفریحی ، انتقال گزارش نشده است. ویروس بیماری ایدز ، از راه های زیر قابل سرایت نیست:
- تماس معمولی افراد در منزل یا اجتماع با بیمار
- دست دادن
- استفاده از وسایل غذا خوری مشترک :بشقاب، لیوان، قاشق و چنگال و…
- استفاده از استخر های عمومی و یا توالت عمومی
- بغل گرفتن و یا بوسیدن صورت
- عطسه و سرفه
- دستگیره در، گوشی تلفن و میله اتوبوس
- استفاده از البسه دست دوم
- آب و غذا
- تماس با اشک و عرق بیمار
- استفاده از وسیله نقلیه مشترک
- نیش حشرات
گروه های در معرض خطر
گروه های زیر بیشتر درمعرض خطر قرار دارند :
- کسانی که پیوند های متعدد یا دیالیزهای مکرر استفاده می کنند و رعایت احتیاطهای همه جانبه را نمی کنند .
- کسانی نیاز به خون وفراورده های خونی بیشتری نیاز دارند (به علت بیماریهای نظیر هموفیلی، تالاسمی و…) .
- معتادین تزریقی که از سرنگ و سوزن بطور مشترک استفاده می کنند که این مسئله در زندانی ها بیشتر مشاهده می شود .
- همسران افراد مبتلا.
- شرکای جنسی افراد مبتلا.
- افرادی که شرکای جنسی متعدد دارند .
- زنان فاسد و بدکار.
- هم جنس بازان و یا زن و مردی که تماسهای جنسی خارج از روابط زناشوئی دارند .
- مبتلایان به هپاتیت(ورم کبد)یا مبتلایان به سل.
- خالکوبی های دسته جمعی .
- مبتلایان به بیماریهای آمیزشی و بخصوص افراد دارای زخمهای تناسلی .
- ملوانان و رانندگان عبوری ا زمرزها.
- فرزندان مادران آلوده .
- جوانان .
علائم
آلودگی به ویروس ایدز دلیل ابتلا به بیماری ایدز نیست،ولی سرانجام تقریباً بطور اجتناب ناپذیری به بیماری ایدز منتهی می شود. مقصود از آلودگی به ویروس ایدز این است که ویروس وارد بدن انسان شده است ولی هنوز تغییراتی که علائم بیماری را به بار می آورد ، ایجاد نکرده است.
یکی از اولین راه های شناخت یک بیماری ، شناخت علائم و مراحل مختلف سیر بیماری است . با این شناسایی میتوان از گسترش و توسعه بیماری در مراحل اولیه جلوگیری نمود .علائم آلودگی بیماری ایدز بسیار پیچیده است و دارای مراحل چندی است که الزاماًهمه آنها در افراد آلوده مشاهده نمی شود. این مراحل عبارتند از:
مرحله اول
عفونت حاد:
در اغلب موارد در صورتی که تعداد کافی ویروس ایدز وارد بدن فردی شود ، بعد از چند هفته علائمی نظیر تب ، گلودرد،بزرگی غدد لنفاوی، درد مفاصل و عضلات ، سر درد، ضعف و بی حالی، بی اشتهایی ، تهوع و استفراغ، کاهش وزن، اسهال و گاهی دانه های جلدی و یا تظاهرات عصبی ظاهر میگردد. این علائم اختصاصی نبوده و شباهت کاملی با نشانه های بسیاری ازبیماریهای دیگر دارد . چون خود بخود ظرف یک تا دو هفته بهبودی حاصل میگردد ، کمتر اتفاق می افتد که بیماری دراین دوره تشخیص داده شود.
بعلاوه از هنگام ورود ویروس ایدز تا مثبت شدن نتیجه آزمایشگاهی که نشانگر آلودگی فرد است حدود 2تا 12 هفته و گاهی تا16 ماه طول می کشد. در این فاصله زمانی ، فرد، آلوده بوده و ممکن است سایرین را آلوده کند و متاسفانه به روشهای آزمایشگاهی فعلی نمی توان بوجود آن پی برد.
مرحله دوم
بدون علامت:پس از بهبودی خود بخودی مرحله حاد، بیمار وارد مرحله بدون علامت می شود که بر حسب نوع ویروس آلوده کننده از10تا17 سال طول می کشد. در این مدت شخص آلوده هیچگونه علامتی از بیماری را بروز نمی دهد و به ظاهر کاملاً سالم است ولی برای دیگران آلوده کننده می باشد . این مرحله نزد کودکان کوتاهتر است و در این مرحله شخص دیگران را مبتلا می کند . در این دوره آزمایش خون مثبت است. کنترل انتشار ویروس در این مرحله مشکل می باشد .
مرحله سوم
بزرگی منتشر و پایدار غدد لنفاوی:دراین مرحله غدد لنفاوی به صورت بزرگ شده و به شکل قرینه و بدون درد در بیش از دو نقطه بدن بجز ناحیه کشاله ران ظاهر می شود حداقل 3ماه باقی می مانند.
مرحله چهار
مرحله قبل از ایدز و حالات وابسته به ایدز:قبل از بروز علائم نهایی ایدز در بیمار ، عوارضی ظاهر می شود که به آن علائم مربوط به ایدز می گویند و عبارتند از :
کاهش وزن بیشتر از10درصد وزن سابق
اسهال به مدت بیشتر از یک ماه
تب به مدت بیشتر از یک ماه
عرق شبانه
خستگی، بی حالی و ضعف
این علائم را مقدمه استقرار کامل ایدز که پایان طیف بیماری می باشد ، به حساب می آورند . در برخی موارد ، بی قراری، بی اشتهایی، دل درد ، سردرد وجود دارد و تغییرات عصبی منجر به از دست دادن حافظه و آسیب اعصاب محیطی می شود.
این علائم معمولاً متناوب است ولی کاهش وزن در اکثر بیماران وجود دارد و پیشرونده هم می باشد . بسیاری از بیماران در این مرحله دچار ضایعات پوستی، مخاطی و ضایعات دائم و یا عود کننده دهنی و یا ناحیه تناسلی به علت ویروسهای مختلف می شوند.
مرحله پنجم
ایدز:ایدز به مرحله نهایی آلودگی ایدز گفته میشود. در این مرحله به علت کاهش شدید قدرت دفاعی بدن، شخص، مستعد ابتلا به بسیاری عفونتهای و سرطانها می شود که علائم بسیار متنوعی دارند و د رنهایت بیمار را از پای در می آورند.
حدود 25درصد افراد پس از 5سال ،25درصد پس از 10سال و حدود25درصد پس از 15سال از ورود ویروس به بدن دچار ایدز می شوند . یعنی در مجموع حدود 75درصد افراد آلوده پس از 15سال به مرحله ایدز می رسند.
در مورد این مساله که بالا خره 25درصد باقیمانده چه سرنوشتی دارند و چه زمانی وارد مرحله ایدز می شوند بحث وجود دارد. ولی آنچه که مسلم است فرد آلوده ، حتی اگر دیرتر هم وارد مرحله بیماری شود، همواره برای سایرین آلوده کننده باقی می ماند.
ایدز بر روی تمامی دستگاههای و اندام های بدن مانند تنفس ،گوارش، عضلانی، عصبی، پوست و مخاط، گوش و حلق و بینی و …اثر می گذارد.
پس از رسیدن به مرحله نهایی ایدز، متوسط طول عمر در بالغین حدود 5/2 سال است و بیماری نهایتاً به علت یکی از عفونتهای فرصت طلب و یا سرطانها از پا در می آید .
تشخیص بیماری
بیماری ایدز تمامی دستگاههای بدن را گرفتار می کند. با تشخیص به موقع و بجا و بدنبال آن با بکار بستن در مانهای نگه دارنده و مراقبتهای صحیح می توان تا حد قابل توجهی از مشکلات بیمار کاست و شرایط مناسبتری را برای زندگی وی فراهم نود.
درمان
متاسفانه بیماری ایدز درمان قطعی ندارد . برای عفونتهای فرصت طلب و سرطانها می توان درمانهای لازم را بکار برد و با داروهای مخصوص دستگاه دفاعی بدن را تقویت نمود . تاکنون واکسن موثری برای جلوگیری از بیماری پیدا نشده است.
راههای پیشگیری
چون بیماری واکسن و درمان موثری ندارد و آلودگی به ویروس ایدز نهایتاً به بیماری ایدز منتهی میشود که کشنده است ، بنابر این تنها راه مبارزه ، بکاربردن روشهای پیشگیری از آلودگی است که عباتند از:
به منظور پیشگیری از سرایت بیماری از راه تماس جنسی:
خویشتن داری و دوری از تماسهای جنسی مشکوک،در دوران تجرد،
پای بند به اصول اخلاقی و خانوادگی پس از ازدواج،
وفاداری به همسر و عدم بی بندوباری و پرهیز از انحراف جنسی و روابط جنسی غیر مطمئن،
استفاده از کاندوم،
اجتناب از رابطه جنسی مقعدی.
با کنترل خون و فراورده های خونی،احتمال سرایت آلودگی از این راه بسیار کم می شود.
اجتناب از استفاده مجدد از سرنگهای یک بار مصرف و عدم استفاده از سرنگهای مشترک.
عدم استفاده از مسواک مشترک و بکار بردن تیغ ریش تراش یکبار مصرف دیگران .
در حال حاضر تنها راه پیشگیری از سرایت آلودگی مادر به فرزند ، عدم بارداری زن آلوده و استفاده از وسایل یشگیری از حاملگی است.
رفتار برخورد با بیماران ایدزی
متاسفانه ذهنیت‌های غلط و عدم مطالعه کافی در زمینه ایدز سبب شده که اگر در جایی صحبت از ایدز به میان بیاید همه فکرها به آن سمت و سوئی می‌رود که فلان بیمار ایدزی یا معتاد تزریقی بوده یا یک رفتار جنسی پرخطر انجام داده است و همین فکرها کافی است که به یک بیمار ایدزی به دید یک انسان آلوده بنگریم. در حالی دلایل ابتلا به ایدز بسیار زیاد است.
روز اول دسامبر، روز جهانی ایدز است. هرساله در این روز به شعارهایی برمی خوریم که می‌خواهند مفاهیم زیادی را به خواننده انتقال دهند. به جرأت میتوان گفت یکی از محورهائی که در این شعارهای تبلیغاتی بسیار بر روی آن تأکید میشود، مقوله حمایت از بیمار ایدزی است.
آژانس سازمان ملل متحد که در امر مبارزه با ایدز فعالیت می کند می گوید میزان ابتلا به ویروس ایدز از زمان اوج شیوع آن در چهارده سال پیش، به پائین ترین سطح خود رسیده است. میشل سیدیب، دبیر اجرایی آژانس مبارزه با ایدز سازمان ملل متحد گفت: این نخستین باری است که آمار نشان می دهد اگر مبتلایان را از مراحل اولیه ابتلا تحت دارودرمانی قرار دهیم، احتمال انتقال بیماری به افراد مرتبط را تا نود شش درصد کاهش می دهیم. در نتیجه می توانیم تمایز کاذب بین پیش گیری و درمان را کنار بگذاریم.
به گفته آژانس مبارزه با ایدز سازمان ملل متحد، اثر کامل پیشگیرانه روشهای درمانی موجود ظرف ۵ سال آینده آشکار خواهد شد، اما گزارش تاکید دارد که این به معنای پایان همه گیری ایدز نیست، بلکه بدان معناست که اگر کشورها به نحو هوشمندانه ای در درمان سرمایه گذاری کنند، پایان همه گیری ممکن خواهد بود. بر پایه آمار، بیش از یک میلیون نفر در امریکا آلوده به ایدز هستند و هرساله 56 هزار نفر به تعداد این افراد افزوده میشود. این تحقیق نشان می‌دهد، آن بخش از مناطق شهری که محل سکونت افراد کم‌درآمد در امریکا هستند بیشتر از دیگر نقاط کشور از شیوع ایدز رنج می‌برند.
امروزه موارد ابتلا به ایدز در چین، اندونزی، روسیه، اوکراین، برخی کشورهای عضو اتحادیه اروپا و آمریکای شمالی در حال افزایش است و آمارهای جهانی نشان می‌دهد در 60 روز گذشته مبتلایان به ایدز در جهان 168 هزار نفر افزایش داشته است. در اینجا خاطر نشان می کنیم که ایدز یک بیماری است و باید از نظر آموزشی همه ما به آن درجه برسیم که آن را بدون چسباندن برچسب انحرافات جنسی نگاه کرده و بدانیم که روز به روز به درمان قطعی آن نزدیکتر می شویم. از سوی دیگراز آنجا که آمار این بیماری در سنین بین 15 تا 25 پر رنگتر می نماید والدین باید در این زمینه هشدارهای لازم را به فرزندانشان داده و به امید یادگیری از جامعه نسپارند. نقش بیمه در این میان مانند همیشه کنترل ثبات وضعیت مالی فرد بیمار است. طبعا بیمه ای برای تن فروشان در رابطه با ایدز وجود ندارد اما اشخاصی که به دلایل شغلی با خون فرد در رابطه هستند می توانند در این زمینه بیمه ای داشته باشند. برای مثال کسانی که در آزمایشگاه کار می کنند و یا دندانپزشکان و آرایشگران با داشتن چنین بیمه ای، نگرانی های مالی بیماری حاصل از شغلشان را از بین ببرند. اگر واقع بین باشیم بیمه در تمام مراحل زندگی می تواند آرامش بخش بوده و به این طریق بار بزرگ مالی را در اتفاقات پیش بینی نشده از جمله تصادفات، بیماری ها و ناتوانی جسمی برطرف نماید. اگر تا به حال به آن فکر نکرده اید امروز که سلامت هستید زمان آن است.