اختلالات اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی به عنوان یکی ازمهمترین اختلالات روانی،بخش عمده ای از تحقیقات روانپزشکی را به خود اختصاص داده است. بیماران مبتلا به این اختلال شامل طیف وسیعی میگردند که از نظر عوامل بیماری،علائم، نشانه ها، سیر و پیش آگهی به قدری متفاوتند که عده ای از روانپزشکان آن را بیماری هزار چهره مینامند.
علت بیماری
این بیماری به‌دنبال اختلال در عملکرد یک سیستم به وجود می‌آید که دستگاه عصبی مرکزی و به ویژه مغز است، گرچه تاکنون علت دقیق و چگونگی این تغییرات کاملاً روشن نشده و در توجیه و تفسیر علل این تغییرات، دلایل مختلفی بر اساس دیدگاه‌های متفاوت ابراز شده است. اما آن چه که مورد توافق عمومی است، این است که این اختلال در افراد مستعد و تحت تاثیر عوامل مختلف زیستی، روانی و اجتماعی رخ میدهد. از عوامل زیستی میتوان از ژنتیک، توارث، اختلالات ساختاری مغز،عفونت‌ها، سوء تغذیه، بیماری‌های دوران بارداری مادر، صدمات زایمانی،حوادث و ضربه‌های مغزی،تغییرات ناقل‌های عصبی شیمیایی، هورمون‌ها و نظایر آنها نام برد.البته حوادث دردناک، استرس‌های زندگی، خانواده نابسامان، شرایط محیطی، فقر و بیکاری هم در ایجاد این بیماری دخیل هستند.
انواع اسکیزوفرنی
- پارانوئید (paranoid)
بیمار اشتغال ذهنی با هذیان های شدید و توهمات شنوائی فراوان دارد.هذیان ها بخصوص از نوع گزند و آسیب و بزرگ منشی است. سن شروع نسبتا بالاتر از سایر انواع است(40-30 سالگی). هیجان زده، شکاک، محتاط، خشن و پرخاشگر،بسیار تحرک پذیر هستند. درباره نبوغ و یا قدرت استثنائی خود صحبت می کنند و ممکن است رفتارهائی مذهبی مانند عبادت های بیش از حد، مطالعه، از خودگذشتگی و وعظ وجود داشته باشد
- آشفته یا هبه فرنیک (disorganized)
بی ربطی، افکار و رفتار آشکارا آشفته، عواطف سطحی و نامتناسب مشخصه های بیماری است. شروع بیماری بی سر و صدا و غافل گیرانه و در اوایل نوجوانی و جوانی است(قبل از 25 سالگی). هذیانهای عجیب و غریب دارند. بدترین نوع اسکیزوفرنی است.
حملات خنده بدون دلیل، شکلک سازی، رفتار سبک سرانه نظیر خوردن زباله، مدفوع، لخت شدن و رفتارهای احمقانه دارند.
- کاتاتونیک (catatonic)
اختلال در عملکرد حرکتی: بـهـت یـا تـحـریـک ((stupor/excitement، منفی کاری، عدم انعطاف، انعطاف مومی
بیماری اغلب بین25-15سالگی رخ می دهد (در پارانویید35-30سالگی است).مراحل هیجانی و بهت از هم مجزا هستند،ولی مرحله هیجانی کوتاه تر از مرحله بهت است.
- نامتمایز:
در طبقه دیگر قرار نمی گیرند. هذیان، توهم، بی ربط گویی و رفتار نابسامان
- باقیمانده:
هذیان، توهم، بی ربط گویی و رفتار شدیدا آشفته ندارند. علائم منفی شامل اعتقادات عجیب، تجارب ادراکی غیرعادی وجود دارد.
علائم
علایم اختلال اسکیزوفرنی در حالت کلی به دو دسته ی علایم مثبت و علایم منفی تقسیم میشود. علایم مثبت نشانه ی بیش کارکردی رفتار است و از جمله آنها می توان به توهمات، هذیان ها، رفتارهای عجیب وغریب و تفکر مختل اشاره کرد. در این حالت فرد تصور می کند کسانی با او دشمنی دارند و می خواهند به او صدمه بزنند یا تصور می کند اعضای خانواده یا اطرافیانش می خواهند او را مسموم کنند یا بکشند. باید بدانید هذیان ها انواع دیگری نیز دارند؛ مثلا هذیان بزرگ منشی به گونه ای است که بیمار خود را آدم مهم و بزرگی می داند یا هذیان کنترل، که در این حالت بیمار اسکیزوفرنی تصور می کند فرد یا افرادی او را کنترل می کنند، افکارش دست خودش نیست یا می تواند افکار دیگران را بخواند و در ذهن دیگران تاثیر بگذارد. هذیان دیگری نیز وجود دارد که بیمار فکر می کند از کرات دیگر با او ارتباط دارند.
علایم منفی نیز که نشانه ی کمبود و نقص رفتاری است، شامل عاطفه ی سطحی، فقر گفتار، بی ارادگی، بی انگیزگی، فقدان احساس لذت،نقصهای توجه و نقصهای شناختی می باشد.
مبتلایان به اختلال اسکیزوفرنی، بر اساس نوع علایم غالب به دو دسته تیپ I و تیپ II تقسیم میشوند. تیپ I مشتمل بر علایم مثبت است و فرض میشود که این علایم ناشی از اختلال انتقال دهنده ی عصبی دوپامین است. این بیماران ساختار مغزی بهنجا ر دارند و به درمانهای دارویی خوب پاسخ داده و شانس بیشتری برای بهبود دارند. اسکیزوفرنهای تیپ II که مشتمل بر علایم منفی هستند، با انتقال دهنده ی عصبی دوپامین مرتبط نبوده و دارای پیش آگهی منفی تری هستند.
شدت این علایم، تحت تأثیر عوامل متعددی است که از آن جمله میتوان به عوامل اجتماعی و به خصوص حمایت اجتماعی ادراک شده اشاره نمود. حمایت اجتماعی به احساس تعلق داشتن،پذیرفته شدن، مورد علاقه، عشق و محبت قرارگرفتن اطلاق میشودکه برای هر فردی یک رابطه ی امن به وجود می آورد.
رفتار با بیماران اسکیزوفرن
ـ به شخص مبتلا کمک کنید بیماری خود را بپذیرد.
- با کم شدن و قطع افکار هذیانی، بیمار قادر به فراگیری آموزش‌های مورد نیاز است . به همین منظور، بهتر است اعضاء خانواده آموزش‌های لازم را فرا گیرند و در زمان‌های مناسب، اطلاعات مربوط به بیماری را با حوصله به بیمار منتقل کنند.
ـ در شخص بیمار امیدواری ایجاد کنید.
یادآوری اثرات درمان، پاک شدن علایم بیماری و افزایش کارایی و بهبود روابط اجتماعی که در پی درمان در فرد مبتلا ایجاد میشود، از مواردی است که می‌تواند بیمار را به ادامه درمان امیدوار کند.
ـ بیمار را به ثبت علایم بیماری و عوارض دارویی تشویق کنید.
بیمار را تشویق وکمک کنید هر گونه تغییری را که در روحیه خود احساس می‌کند، بنویسد. از او بخواهید اگر مصرف یک دارو سبب بروز علائم ناراحت کننده میشود، این علائم را ثبت کند.
این توجه باعث میشود بیمار نسبت به بیماری خود آگاهی بیشتری به‌دست آورد و سعی کند آنها را با خانواده و پزشک معالج خود، در میان گذارد.
ـ بیمار را به تنظیم برنامه تشویق کنید.
بیمار را برای تدوین واجرای یک برنامه سبک روزانه و منظم تشویق کنید. انجام این کار مانع از تغییرات زیاد و غیرقابل پیش بینی در برنامه روزانه میشود. موفقیت در تنظیم و اجرای برنامه به منظم شدن ساعات خواب و بیداری بیمار کمک می‌کند و علاوه بر آن سبب میشود بیمار در سایر فعالیت‌ها مانند خرید مایحتاج خانه، کارهای منزل، تنظیم اوقات فراغت و تفریح، مشارکت فعال تری داشته باشد.
ـ بیمار را به مصرف منظم داروهایش تشویق و برمصرف آن، نظارت کنید.
ـ به بیمار برای شرکت در فعالیت‌های تفریحی و اجتماعی مناسب کمک کنید.
ـ با بیمار صحبت کنید.
با بیمار آهسته، شمرده شمرده و با صدا و لحنی آرام صحبت کنید و بکوشید جملات کوتاه به‌کار ببرید. از انتقاد و سخنان کنایه‌آمیز خودداری کنید.
ـ رفتارهای مثبت را تقویت کنید.
بیمار را برای رفتارهای مثبت وی، هر چند هم کوچک باشند، تشویق کنید و در انجام کارهای دشوار با وی مشارکت داشته باشید.
درمان
اسکیزوفرنی اختلالی است که حداقل شش ماه طول کشیده و بیمار حداقل یک ماه،دو یا چند علامت مرحله ی فعال بیماری مانند هذیان، توهم، تکلم آشفته، رفتار آشفته یا کاتاتونیک،و علایم منفی را نشان میدهد.
درمان این بیماری به سادگی دیگر بیماری ها نیست همچنین طول درمان آن نیز زیاد است.
- درمـان اسـاساً بر درمان دارویی( داروهای ضدجنون نورولپتیک یا آنتی سیکوتیک)استوار است.
- رفتار درمانی، گروه درمانی و آموزش مهارت های اجتماعی نیز علاوه بر بستری شدن و دارو به کار می روند.
- الکترو شوک مغزی در برخی موارد به خصوص در نوع کاتاتونیک کاربرد دارد که دستگاهی است برای وارد کردن شوک مغزی به بیماران