اختلال بیش فعالی ADHD در کودکان

 

اختلال بیش فعالی- نقص توجه ( Attention Deficit – Hyperactivity Disorder) شایع ترین اختلال روانپزشکی درکودکان و نوجوانان می باشد. به طوری که علت مراجعه در 50 درصد کلینیک های روانپزشکی اطفال را به خود اختصاص می دهد.

این اختلال یک معضل طولانی مدت است که علائم اساسی خود را در طول زندگی ، از دوران قبل از مدرسه تا سنین بلوغ نشان می دهد و ممکن است تظاهرات آن در حین رشد از دوران قبل از مدرسه تا بزرگسالی تغییر کند .

شیوع این اختلال 5تا 7 درصد است و در پسرها 6 تا7برابر بیشتر از دخترها دیده می شود.گرچه این اختلال معمولاَ در کودکان سنین مدرسه دیده می شود، اما ممکن است در نوجوانان و بزرگسالان هم وجود داشته باشد.

مطالعات متعددی نیز در ایران روی  ADHD انجام شده که بیانگر شیوع نسبتا بالای این اختلال در  کودکان سن دبستان و پیش دبستانی می باشد.

دلایل بروز اختلال

علل این اختلال ناشناخته است ، ولی احتمالا فقط یک عامل واحد در ایجاد آن نقش ندارد، بلکه عوامل روانی،اجتماعی و زیست شناختی متعدد ی در بروز آن دخالت دارند.شواهد فراوانی مبتنی براین است که اختلالADHD  یک اختلال فامیلی بوده و درآن ساختار سیستم عصبی مرکزی،متابولیسم و پردازش ذهنی فرد مبتلا نسبت به افراد طبیعی متفاوت است .

تشخیص

برای تشخیص اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی درکودک، باید بین سنین پنج تا هفت سالگی دست کم به مدت 6 ماه پیاپی نشانه هایی چون فعالیت و تحرک بیش از حد معمول، حوا س پرتی مداوم و نداشتن تمرکزروی کاری ثابت، بی توجهی، پریشانی، اضطراب،جنب و جوش زیاد و تکانشی و نسنجیده عمل کردن را در موقعیت های متفاوت مانند خانه، مدرسه و ارتباط با همسالان در کودک مشاهده کرد، بدین صورت که کودک در خانه از والدین خود پیروی نکرده و تکانشی عمل می کند و دچار بی ثباتی هیجانی بوده وتحریک پذیر است. این کودکان در ارتباط اجتماعی با همسالان خود مشکل داشته و منزوی می شوند، در مدرسه قادر به انجام تکلیف نبوده و نیازمند توجه بیشتر از سوی معلمان هستند.

تشخیص این اختلال با تاریخچه گیری از والدین و معلم فرد انجام می شود. برخی مطالعات بیان کرده اند که ممکن است بعضی از این افراد در پردازش اطلاعات زمانی مشکل داشته باشند.علاوه بر این، تأیید نقش عوامل وراثتی –خانوادگی در ارتباط با اختلال ADHD نقش کلیدی مهمی در درمان آن دارد. زیرا ممکن است عملکرد والدین و خانواده براساس یافته های روانپزشکی در نتایج حاصله و سیر بیماری مؤثر باشد و ارزیابی و درمان والدین منجر به مداخلات موفقیت آمیزتر گردد . زیر ا باعث همکاری بیشتر والدین در رعایت دستورات درمانی و مصرف داروها  در کودک مبتلا به ADHD می شود . به علاوه، تعیین الگوهای اختلال آسیب شناختی در اعضای خانواده می تواند باعث تسریع وبهبود کیفیت تشخیص پزشکان برای جستجوی زودرس و مداخلات مؤثرتر و نیز درمان این اختلال شود.

پیامدها

مشکلات ایـن کـودکان را می‌توان‌ به چند دسته تفکیک کرد؛

1.مشکلات مربوط به بی‌توجهی:

کودکان کم توجه به طور معمول این گونه شناسایی می شوند که خوب گوش نمی کنند، به آسانی برآشفته می شوند، در تمرکزکردن روی کارهای مدرسه یا سایر وظایفی که نیاز به توجه طولانی دارد، دچار مشکل هستند و در بیشترکارهایی که شروع می کنند با شکست مواجه می شوند.

2.مشکلات مربوط به بیش‌فعالی:

ویژگی های کودکان بیش فعال را می توان به طور مرتب در اطراف دویدن و از در و دیوار بالا رفتن، درآرام نشستن دچار اشکال بودن و به طور مداوم وول خوردن، همیشه در حال رفتن و عمل کردن دانست.
3.مشکلات مربوط به‌ تکانشگری:

از ویژگی های دیگر این کودکان ،انگیختگی ناگهانی یا تکانشگری است،بدین گونه که اغلب پیش از فکر کردن عمل میکنند، به طور افراطی از یک فعالیت به فعالیت دیگر می روند، از لحاظ نظم در کارها دچار مشکل هستند، نیاز به مراقبت زیاد دارند، به طور مرتب در کلاس فریاد می زنند، درموقعیتهای گروهی و بازی ها رعایت نوبت نمیکنند.و بسیار نسبت به لمس شدن حساس بوده تا جایی که یک ضربه ناآگاهانه را به منزله هل دادن تلقی کرده و درصدد جبران برمی آیند.

تکانشگری‌ یـکی ازنـشانه‌های اصلی است که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی مورد توجه و تأکید قرار‌ می‌گیرد.

رفتار صحیح با این کودکان

اثر مخرب تنبیه در این کودکان بیشتر است، چون لجباز هستند و اگر پرخاشگری ببینند، پرخاشگری می کنند. این کودکان اعتمادبه نفس پایین تری دارند، چون مدام طرد می شوند.حمایت خانواده، ضریب هوشی، جایگاه فرزند در خانواده، تعداد فرزندان و بیماری های دیگری که می تواند با بیش فعالی همراهی داشته باشد (مانند تیک و وسواس) در درمان بیماری و پیشرفت آن موثر است.بنابر این پیشنهاد میشود توصیه های زیر را در برخورد با آنان به کار گیرید:

 1.کودکتان آینه شماست هر رفتاری که انجام دهید او با الگو گیری از شما همان عمل را تکرار خواهد کرد پس اگر می‌خواهید کودکتان صدایش را بلند نکند خودتان نیز در عمل صدایتان را در حد معقول نگه دارید.

2.احساس دست داده از رفتار او به خودتان را صادقانه به او نشان بدهید مثلا اگر با کاری ناراحتتان کرد این ناراحتی را پنهان نکنید بلکه به او نشان دهید که ناراحت شده‌اید.

3.فرزندتان را تشویق کنید،برای مثال اگر فرزند شما تکالیف خود را که قبلا به موقع انجام نمی‌داد اکنون درست و به موقع انجام داده به او بگوئید من از داشتن فرزندی مثل تو که تکالیفش را به وقت انجام میدهد افتخار می‌کنم.

4.به آسانی جلوی کودکتان زانو زده و مقابل او بنشینید بگذارید به واسطه حرفایتان توجه او به شما جلب شود نه اینکه به زور او را وادار به این امر کنید.این عمل یکی از مثبت ترین راههای ارتباطی با کودک است.

5.به سخنان او گوش دهید ،نقش یک شنونده خوب را برایش ایفا کنید با گفتن کلماتی همچون من درکت می‌کنم به او آرامش را هدیه بدهید.

6.به قولی که به کودکتان می‌دهید بیش از هر قولی پایبند باشید،چون باعث شده او به شما اطمینان کند و با شما راحتتر کنار بیاید.برای مثال اگر قول داده اید بعد از تمیز کردن اطاقش او را به پارک ببرید سر قولتان باشید و این کارا انجام دهید.

7.وسایل با ارزشی که کودکتان برا بازی به آنها توجه دارد برای آنکه به آنها صدمه ای نرسد از دسترس او دور کنید در این صورت هم خودتان در آرامشیدو هم او خرابکاری نمی‌کند.

8.حد و مرزی برای روابطتان با فرزند خود قائل شوید مثلا در هر کار شخصی او دخالت نکنید. دستورالعملها ،درخواستها و پاسخهای منفی را تا حد امکان کم کنید تا او دچار ناهنجاری فکری و ذهنی نشود.

9.با او بفهمانید که با داد و فریاد کاری از پیش نمی‌برد اگر شما به داد و فریاد او برای در خواست چیزی توجه کنید او تصور می‌کند که به این شیوه به آنچه می‌خواهد می‌رسد پس تمام خواست‌های نا معقول خود را اینگونه بیان می‌کند.

10.خواست‌هایتان را راحت و صریح و با ملایمت به گونه ای مثبت با او در میان بگزارید مطمئن باشید حتما انجام خواهد داد برای مثال به جای گفتن در را باز نگذار به او بگوئید عزیزم لطفا در راببند!

11.بگزارید مسئولیت کارهایش را خود به گردن بگیرد،به این ترتیب به او کمک کرده اید تا در مقابل بر خورد با مشکلات خود تصمیم بهتری بگیرد و در قبال کاری که انجام می‌دهد مسئولیت پذیر باشد.

12.زیاد انتقاد نکنید چون نتیجه ای جزخستگی خود را به دست نمی‌آورید .خواسته‌های خود را در قالب یک بازی ساده به او بگوئید تا او نیز حین انجام بازی به خواسته شما عمل کند.

13.به او ارزش دهید و به او نشان دهید که او نیز برای شما اهمیت دارد.او را در کارهائی که از پس آنها بر میاد سهیم کنید به این صورت هم اعتماد به نفس او را به کار انداخته اید هم به شما کمک کرده و هم مسئولیت پذیری در او پرورش می‌یابد.

14.موقعیت را فراهم کنید تا او خود از حقوقش دفاع کند چون شما همیشه کنار او نیستید که حق اور را بگیرید او باید خود قادر به این کار باشد.

15.لبخند را به چهره فرزندتان هدیه دهید با او شوخی کنید با او بازی کنید و در بازی باعث خنده وی شوید.با یک شوخی ساده می‌توانید خنده را برای او به ارمغان بیاورید.

درمان

بیش فعالی درمان قطعی ندارد ولی می توان آن را به خوبی اداره کرد.پزشک شما طرح درمانی دراز مدت و ویژه ای را ارائه می دهد.هدف این است که به کودک کمک کنید تا بتواند رفتار خود را کنترل کند و خانواده نیز باید محیطی ایجاد کنند تا این امر ممکن شود.در بیشتر موارد بهترین درمان ترکیبی از درمان دارویی و رفتار درمانیست.

با رعایت اصول رفتاری ذکر شده به همراه داروهای تجویزی که معمولا شامل داروهای محرک،غیر محرک و ضد افسردگی ها می باشد می توان این اختلال را کنترل کرد.

توجه داشته باشید که در مراحل درمان رژیم غذایی مناسب نیز به کار گرفته شود.اسیدهای چرب ضروری از جمله امگا 3 و امگا6،ویتامین B6،آهن،منیزیم و روی از موادی هستند که باید در رژیم غذایی این کودکان گنجانده شود.