خار پاشنه

خار پاشنه برجستگی استخوانی تیزی است که در محل چسبیدن فاشیای پلانتار به استخوان پاشنه ایجاد می شود. این بیماری معمولا در سنین میانسالی دیده می شود، ولی در جوان هایی که زیاد سر پا می ایستند و راه می روند و می دوند مانند ورزشکاران یا سربازان هم دیده می شود.

بسیاری از مردم فکر می کنند که درد پاشنه ناشی از وجود خار پاشنه است. وجود برجستگی استخوانی زیر استخوان پاشنه ، علت درد آن ناحیه نیست و با خارج کردن این برجستگی استخوانی درد از بین نمی رود. از هر 10 فرد بالغ یک نفر خار پاشنه دارد ولی همه آنها درد ندارند و در بسیاری از افراد که هیچ دردی در ناحیه پاشنه ندارند ، اگر عکسبرداری شود این برجستگی استخوانی دیده می شود.

علت درد

فاشیای پلانتار یک نوار کلفت و پهن در کف پا میباشد که از عقب به پاشنه و از جلو به پنجه پا متصل می شود و مانند زه کمان عمل می کند. هما ن طور که در کمانی که برای تیراندازی به کار می رود بدنه کمان صاف است و این کشش زه کمان است که موجب می شود بدنه کمان قوس دار شود و قوس دار بماند، قوسی که در کف پای انسان وجود دارد نیز به علت کششی است که توسط فاشیای پلانتار ایجاد می شود. در بعضی افراد به علت کشش بیش از حدی که در ناحیه اتصال این فاشیا به استخوان پاشنه ایجاد می شود بتدریج در فاشیا و فیبرهای تشکیل دهنده آن پارگی های میکروسکوپی اتفاق می افتد. این کشش می تواند به علت راه رفتن یا دویدن بخصوص روی زمین های سفت یا ورزش های شدید و طولانی و خسته کننده ایجاد شود. بر اثر این کشش های مکرر بافت فاشیای پلانتار بتدریج خراب شده و استحکام خود را از دست می دهد. به نظر می رسد این خراب شدن فیبرهای فاشیا در ناحیه پاشنه پا علت ایجاد درد در این ناحیه است.

فشارهای زیادی که حین راه رفتن به فاشیای کف پا وارد می شود اگر بیش از حد تحمل این رباط باشد، موجب آسیب به آن شده و در واقع این بیماری وقتی ایجاد می شود که تعادل بین تحمل فاشیا و مقدار نیرویی که به آن وارد می شود به هم بخورد. با بالا رفتن سن، فیبرهای کلاژن تشکیل دهنده فاشیای پلانتار ضعیف شده و خاصیت ارتجاعی این بافت کم می شود و بنابراین مستعد آسیب می شود. البته در افراد جوان هم اگر راه رفتن یا ورزش به صورت نامناسبی انجام شود، به فاشیا فشار بیش از حد وارد شده و موجب آسیب و در نتیجه بروز علائم می شود. وقتی فاشیای پلانتار تحت کشش قرار می گیرد، بیشترین محلی که فشار در آن متمرکز شده و آسیب ایجاد می شود در محل اتصال فاشیا به استخوان پاشنه یعنی همان محلی است که خار پاشنه قرار دارد. این نقطه ضعیف ترین قسمت فاشیاست. دقیقا به همین علت است که تمرکز درد در ناحیه برجستگی استخوانی زیر پاشنه است. علاوه برفاشیای پلانتار، تحلیل بالشتک چربی زیر پاشنه و کم شدن قابلیت ارتجاعی آن، باعث حساسیت به درد می شود. علت نوروژنیک درد پاشنه، مربوط به گیر کردن اولین شاخه عصب کف پای خارجی زیر فاشیا و زیر خار پاشنه است.

در بسیاری از کسانی که از درد پاشنه ناراحت هستند به دستور پزشک عکسبرداری انجام می شود و در رادیوگرافی تعدادی از این افراد برجستگی استخوانی تیزی در زیر پاشنه دیده می شود. در گذشته فکر می کردند درد پاشنه با این برجستگی استخوانی که به آن خار پاشنه می گویند ارتباط دارد.

درد پاشنه در چه افرادی بیشتر مشاهده می شود؟

در کسانی که کف پای آنها به سمت خارج چرخیده و انحراف دارد یا افرادی که قوس کف پای آنها زیاد است یا برعکس کف پای صاف دارند، درد پاشنه ایجاد می شود.

افرادی که زیاد می ایستند یا مسافت های طولانی را بخصوص روی زمین های سفت یا ناهموار راه می روند یا می دوند یا وزن زیاد دارند یا اخیراً دچار افزایش وزن شده اند هم با این مشکل مواجه می شوند.

 از طرف دیگر پوشیدن کفشی که کفی قوس دار ندارد یا کفشی که بتدریج بر اثر پوشیدن زیاد خراب شده است، باعث تشدید درد در محل پاشنه پا می شود.

افرادی که بدون آمادگی قبلی شروع به یک ورزش می کنند که در آن راه رفتن و دویدن نقش مهمی ایفا می کند، کسانی که شدت ورزش یا دویدن خود را بیشتر کرده اند، در زمین های شیب دار می دوند، قبلا روی زمین چمن ورزش می کرده اند و اکنون روی زمین سخت ورزش می کنند .

و در نهایت افرادی که عضلات پشت ساق آنها یا تاندون آشیل آنها سفت و غیرقابل انعطاف است هم از دیگر افرادی محسوب می شوند که خطر ابتلا به درد پاشنه را دارند.

پیشگیری و درمان

وجود برجستگی استخوانی زیر استخوان پاشنه ، علت درد آن ناحیه نیست و با خارج کردن این برجستگی استخوانی درد از بین نمی رود.جراحی تنها راه درمان نیست.

برای پیشگیری از ابتلا به خار پاشنه پا بهتر است به هنگام دویدن کفش مخصوص به پا شود و از ایستادن در یک موقعیت به مدت طولانی پرهیز شود.

کاهش وزن، عدم انجام فعالیت ورزشی با پای برهنه، جایگزین کردن متناوب ورزشهای هوازی بجای دویدن روزانه مثل دوچرخه ثابت، افزایش انعطاف پذیری عضلات پشت ران، ساق و کف پا و استفاده از کفشهایی که قوس کف پا درآنها رعایت شده است نیز از راههای پیشگیری از ابتلا به خار پاشنه است.

درمان

بیش از 90 درصد بیماران مبتلا به درد پاشنه با اقدامات غیرجراحی بهبود می یابند. بنابراین اگر درگیر فعالیت ورزشی خاصی هستید که در آن پاشنه پا تحت ضربات و فشار مداوم است باید این فعالیت ورزشی را کم یا حتی به طور موقت قطع کنید.

همچنین برای کاهش درد پاشنه، پا را روی یک بطری یخ زده یا کیسه پلاستیکی حاوی تکه های یخ بگذارید. روزی 4 ـ 3 بار و هر بار 20 دقیقه این کار را تکرار کنید.

همچنین می توانید از داروهای ضد التهابی مانند بروفن یا سلکسیب که موجب کاهش درد و التهاب می شود استفاده کنید. همچنین برخی نرمش های خاص، عضلات پشت ساق فاشیای پلانتار را تحت کشش ملایم قرار می دهند و آنها را نرم و قابل انعطاف می کنند که بسیار سودمند است.

تزریق دارو در محل درد نیز ممکن است توسط پزشک معالج برای درمان استفاده شود. توجه داشته باشید تزریق های مکرر خطرناک بوده و ممکن است بر اثر این تزریقات فاشیای کف پا پاره شده و فرد دچار صافی کف پا و درد مزمن شود.

کفی سیلیکونی هم به مبتلایان به درد پاشنه کمک می کند، زیرا زیر پاشنه را نرم نگه می دارد و آن را از ضربات مکرری که باعث افزایش درد می شوند، حفظ می کند.

معمولا وقتی فرد بیمار می خوابد کف پایش به پایین خم می شود. این حالت موجب می شود تا فاشیای پلانتار شل شده و در صبح که فرد از خواب بلند می شود طول آن قدری کوتاه تر شود؛ همین موضوع موجب شدت درد صبحگاهی است. با استفاده از یک آتل یا اسپلینت در هنگام خواب که به پا و ساق بسته می شود مچ پا در حالت 90 درجه نگه داشته شده تا طول فاشیای پلانتار در حین خواب حفظ شود. این روش گرچه کمی ناراحت کننده است، اما موثر است.

امواج شوک (wave shock)  خارج از بدنی نیز از جمله روش هایی حساب می شود که در آن با تاباندن اشعه اولتراسونیک به ناحیه پاشنه، روند ترمیم آسیب های فاشیای پلانتار تسریع می شود. البته اثر این روش در همه بیماران یکسان نبوده و ثابت شده نیست.

 با وجود تمام این روش ها اگر بعد از 12 ماه درمان فعال، درد همچنان باقی ماند پزشک معالج ممکن است تصمیم به انجام عمل جراحی بگیرد. به کمک این روش های جراحی ، عضلات پشت ساق برای افزایش قابلیت انعطاف مچ پا؛ یا فاشیای پلانتار به صورت بریدن قسمتی از فاشیا برای افزایش قابلیت انعطاف فاشیا ، آزاد می شود. هر دو این اعمال جراحی را می توان به روش باز یا با آندوسکوپ انجام داد.