سرطان کلیه و روش های درمان آن

 
 

بیمار مبتلابه سرطان کلیه باید بداند که ابتلابه این بیماری، انتهای راه نیست. پیشرفت های بسیار زیادی در روش های تشخیصی و درمانی، امروزه امیدهای بسیاری در جهت درمان این بیماری و سایر سرطانها به وجود آورده است .

و هر روز افق های جدیدی در درمان این بیماری پیش روی پزشکان و بیماران قرار می گیرد. درمان سرطان کلیه به مرحله بیماری، سلامت عمومی بیمار، سن و سایر عوامل بستگی دارد. کلیه ها اندام های لوبیایی شکلی هستند که حدود ۱۲ سانتیمتر طول و شش سانتیمتر عرض دارند و به تعداد دو عدد در خلف حفره شکم زیر لبه پایینی دنده های عقب قرار گرفته اند. این لوبیاهای کوچک وظایف مهمی را برعهده دارند که مهمترین آنها دفع آب و برخی مواد زاید از بدن از طریق تولید ادرار است.

کلیه ها اندام های بسیار پرکاری هستند اما اگر یکی از این اندام ها را به طور کامل حذف کنیم، کلیه مقابل می تواند تمام وظایف آن را برعهده بگیرد و مشکلی برای فرد ایجاد نخواهد شد. این اندام های کوچک نیز مانند هر عضو دیگری در بدن ممکن است که به سرطان مبتلا شوند و انواع تومورهای خوش خیم و بدخیم کلیه را پیدا کنند.
سرطان کلیه در حدود ۹/۱ درصد سرطان ها را در ایران تشکیل می دهد که در مردان حدود سه برابر شایعتر از زنان بوده و بیشتر از همه در سنین ۶۰ تا ۷۰ سال دیده می شود. سرطان کلیه انواع متعددی دارد که شایع ترین نوع آن نوع غده ای یا آدنوکارسینوم کلیه است که حدود ۸۵ درصد سرطان های بدخیم کلیه را به خود اختصاص داده و ۱۵درصد باقیمانده را انواع دیگر تشکیل می دهند.

• چه کسانی در خطرند؟

علت این سرطان ناشناخته مانده است ولی برخی از عوامل محیطی را در ایجاد آن دخیل می دانند. یکی از مهمترین این عوامل که ارتباط کاملا اثبات شده ای با سرطان کلیه دارد، استعمال، دخانیات است که خطر این سرطان را حدودا دو برابر می کند.

جالب است بدانید که این افزایش خطر هیچ ربطی به تعداد نخ های سیگار یا قلیان که فرد در طول شبانه روز می کشد، ندارد و صرف کشیدن سیگار یا قلیان با هر تعدادی این خطر را دو چندان خواهد کرد. از جمله عوامل خطر دیگر، چاقی، تماس با پنبه نسوز یا آزبست (که در ساخت ایرانیت های سیمانی به کار می رود)، حلال های آلی (در صنعت رنگسازی، نقاشی، رنگرزی که فرد با این حلال ها تماس دارد) و فلزاتی مانند کادمیوم است. گفته می شود، کسانی که به دلیل نارسایی کلیه دیالیزهای خونی طولانی مدت می شوند و کلیه های آنها کیست های ریز و متعدد دارد، در حدود ۳۰ برابر بیشتر از جمعیت عادی در معرض خطر سرطان کلیه قرار دارند که البته این خطر در کلیه های نارسایی که دیالیز نمی شوند و حتی پس از پیوند موفقیت آمیز کلیه نیز دیده شده است.
سرطان کلیه، توموری است که از بافت های لوله ای درون خود این عضو منشا می گیرد و بزرگ می شود. این تومور هم به اندام هایی که در کنارش وجود دارند تهاجم می کند و هم می تواند از طریق سیاهرگ کلیه ای به نواحی و اعضای دورتر مانند ریه ها، کبد، استخوان، مغز و کلیه مقابل دست اندازی کرده و آنها را نیز درگیر سازد. به طور مسلم هرچه تومور سریع تر و در مراحل زودتری تشخیص داده شود، کوچکتر و محدودتر خواهد بود و درمان آن نیز راحت تر است.

•  علایم و نشانه ها

شایع ترین علامت بالینی که ۶۰ درصد بیماران با آن مراجعه می کنند، وجود خون در ادرار است که یا خود بیمار آن را به طور واضح و آشکار در ادرار می بیند و یا اینکه این خون تنها با میکروسکوپ و به وسیله آزمایشگاه قابل شناسایی است. از نشانه های دیگری که می تواند همراه با سرطان کلیه باشد، درد شکم و وجود توده شکمی است که گاهی در لمس آنقدر بزرگ است که کل حفره شکم را پر می کند. اگر بیماری خیلی دیر کشف شود و فرد نسبت به علایم خود بی توجهی کند، ممکن است زمانی به پزشک مراجعه کند که دیگر خیلی دیر شده و تومور سرطانی به اعضای دیگر بدن وی تهاجم کرده باشد و فرد با این علایم نظیر سرفه و تنگی نفس (تهاجم به ریه)، سردرد (صرع و تهاجم به مغز) یا دردهای استخوانی (تهاجم به استخوان ها) به مطب بیاید این است که در واقع وجود این علایم نشانه بیماری پیشرفته و غیرقابل علاج خواهد بود.

یکی از خصوصیات مهم این تومور سرطانی این است که مواد خاصی را از خود تولید و ترشح می کند و موجب می شود که در مریض علایمی ایجاد شود که در ظاهر هیچ ربطی به سرطان وی ندارد. به این علایم در علم پزشکی «نشانگان های پارانئوپلاستیک» می گویند. برخی از این علایم عبارتند از: افزایش غلظت خون، افزایش سطح کلسیم خون، افزایش فشارخون و ایجاد اختلال در کار کبد. البته توجه داشته باشید که وجود علایمی که ذکر آن رفت، به هیچ وجه نشانه پیش آگهی بد بیمار نیست! و در بسیاری از موارد که بیمار سرطان کلیه نیز ندارد، پیدا می شود.
وقتی بیمار مسنی که عوامل خطرساز گفته شده را دارد مانند سیگارکشیدن، چاقی، تماس با موادی چون پنبه نسوز و… با علایمی مانند خون در ادرار و درد پهلوها یا توده شکمی مراجعه می کند و ما به سرطان کلیه مشکوک می شویم، اولین اقداماتی که در جهت ارزیابی علایم وی انجام می دهیم، سونوگرافی و عکس رنگی از کلیه هاست. اگر طی این بررسی ها توده مشکوکی در کلیه ها پیدا کردیم برای اثبات تشخیص خود از سی تی اسکن شکم استفاده می کنیم زیرا این روش، بهترین روش تشخیصی برای سرطان کلیه است و با کمک آن می توان فهمید که آیا سرطان ایجاد شده مربوط به کلیه هاست یا نه و اگر هست به کدام اعضا تهاجم کرده و اندازه تومور به طور دقیق چقدر است؟   پزشک، بسته به نیاز هر بیمار، برنامه درمان را طرح ریزی می نماید. افراد مبتلابه سرطان، اغلب توسط یک گروه متخصص معالجه می شوند که این گروه را یک اورولوژیست، یک سرطان شناس و یک متخصص پرتودرمانی تشکیل می دهند. سرطان کلیه اغلب به وسیله جراحی، پرتودرمانی، زیست درمانی یا هورمون درمانی، معالجه می شود. پزشکان شاید تنها از یک روش یا ترکیبی از روشهای فوق برای درمان استفاده کنند.

شیوه های درمان

شیوه درمان تومور کلیه به این بستگی دارد که سرطان در چه مرحله ای کشف شده باشد. هرچه سرطان زودتر تشخیص داده شود و کوچک تر و محدودتر باشد درمان آن راحت تر است و احتمال بهبودی و بقای بیمار بیشتر خواهد بود. سرطان کلیه، جزو سرطان هایی است که نسبت به شیمی درمانی و پرتو درمانی مقاوم است و پاسخ خوبی به درمان با آنها نمی دهد بنابراین اصلی ترین درمان آن، جراحی کلیه است.
به عمل جراحی برداشتن کلیه در اصطلاح طب «رادیکال نفرکتومی» می گویند یعنی جراح اورولوژیست طی عمل علاوه بر برداشتن کامل کلیه سرطانی شده، بافت های اطراف کلیه، غده های لنفاوی اطراف کلیه، غده فوق کلیوی و میزنای همان طرف را نیز با جراحی به طور کامل از بدن بیمار خارج می کند. همانطور که گفتیم، سرطان کلیه به پرتودرمانی مقاوم است ولی گاهی تهاجم های مغزی و استخوانی این تومور را می توان با کمک پرتودرمانی تحت کنترل درآورد. سرطان کلیه هم مانند تمام سرطان های بدن اگر زود تشخیص داده شود قابل کنترل و تا حدودی قابل درمان خواهد بود، پس نسبت به بدن خود مهربان باشید و علایم غیرطبیعی اعضای بدن خود را جدی بگیرید.

جراحی:

این روش، معمول ترین شیوه درمان سرطان کلیه است. عمل جراحی برداشتن کلیه، نفرکتومی Nephrectomy نامیده می شود. غالبا جراح تمام کلیه به اضافه غده آدرنال و بافت اطراف کلیه را برمی دارد. برخی غدد لنفاوی واقع در این ناحیه نیز ممکن است برداشته شود. این شیوه، نفرکتومی رادیکال نامیده می شود. در برخی از موارد جراح فقط کلیه را برمی دارد (نفرکتومی ساده). کلیه باقیمانده عموما می تواند کار هر دو کلیه را انجام دهد. در روش دیگری که نفرکتومی جزئی (پارشیال) نامیده می شود، جراح فقط بخشی از کلیه را که دربردارنده تومور می باشد، بر می دارد.

Arterial mbolization:

این روش گهگاه پیش از عمل جراحی انجام می شود تا انجام عمل را ساده تر نماید. همچنین از این روش برای ایجاد راحتی و کاهش درد و یا خونریزی هنگامی که برداشتن تومور مقدور نیست استفاده می شود. برای این کار، مواد خاصی به داخل رگ کلیه تزریق می شوند تا آن را مسدود کنند. این روش باعث می شود که تومور از دسترسی خونی که حاوی اکسیژن و مواد غذایی است، محروم شده و در نتیجه کوچکتر شود

پرتودرمانی:

از اشعه هایی با انرژی بالابرای کشتن سلولهای سرطانی استفاده می شود. پزشکان گاهی اوقات از پرتودرمانی برای کاهش درد، در هنگامی که سرطان کلیه به استخوانها سرایت کرده باشد، استفاده می کنند. پرتودرمانی برای سرطان کلیه، پرتودرمانی خارجی را نیز در برمی گیرد که طی این روش، پرتوها از مواد رادیواکتیو خارج از بدن تامین می شود. ماشین مخصوصی، این اشعه ها را به ناحیه خاصی از بدن می تاباند. اغلب این روش به صورت سرپایی در بیمارستان و یا کلینیک برای پنج روز در هفته و برای چندین هفته انجام می شود.

این برنامه به حفظ بافتهای سالم کمک می کند و بیمار مجبور نیست برای پرتودرمانی در بیمارستان بستری شود. جراحی و پرتودرمانی، درمان های موضعی هستند. این نوع درمانها صرفا بر سلولهای سرطانی ناحیه درمان شده تاثیر می گذارد. زیست درمانی، شیمی درمانی و هورمون درمانی که در پایین توضیح داده خواهد شد، درمان های سیستمیک می باشند، چرا که از طریق جریان خون به سلولهای سرطانی سرتاسر بدن دسترسی می یابند.

زیست درمانی (ایمنی درمانی):

 یک روش درمانی است که طی آن از توانایی طبیعی بدن (سیستم ایمنی) برای مبارزه با سرطان استفاده می شود. استفاده از دو ماده موثر بر سیستم ایمنی بدن به نامهای اینترلوکین و اینترفرون ها از انواع روشهای زیست درمانی است که برای درمان سرطان پیشرفته کلیه استفاده می گردد.

شیمی درمانی:

استفاده از داروها برای کشتن سلولهای سرطانی است. اگر چه شیمی درمانی در بسیاری از سرطانهای دیگر مفید واقع شده اما در مورد سرطان کلیه چندان موثر واقع نشده است. با این وجود، پژوهشگران به مطالعه بر روی داروهای جدید و ترکیبات جدیدی از داروها ادامه می دهند.

هورمون درمانی:

این نوع درمان در شمار اندکی از بیمارانی که سرطان پیشرفته کلیه دارند استفاده می شود. برخی از سرطانهای کلیه را می توان به کمک هورمونها درمان نمود. از این روش اغلب به عنوان یک درمان نگه دارنده و حمایتی استفاده می گردد.

عوارض جانبی درمانها:

محدود نمودن روش درمانی به گونه ای که تنها سلولهای سرطانی در طی درمان از بین بروند بسیار مشکل خواهد بود. چرا که در اکثر روشهای درمانی، سلولها و بافتهای سالم نیز از بین خواهد رفت و در نتیجه عوارض جانبی ناخواسته ای را باعث خواهد شد. عوارض جانبی درمان سرطان به طور کلی به نوع و وسعت درمان بستگی دارد. همچنین عوارض جانبی از فردی به فرد دیگر تفاوت دارد و روش درمانی افراد مختلف به دلیل این تفاوت عوارض جانبی تغییر می کند. پزشکان و پرستاران می توانند عوارضی جانبی ممکن هر درمان را برای بیمار توضیح دهند و همچنین می توانند به رفع مشکلاتی که ممکن است در طول درمان یا پس از آن رخ می دهد کمک کنند. بیماران باید پزشک خود را سریعا از هر گونه عوارض جانبی مطلع سازند، چرا که برخی از این عوارض به مراقبتهای پزشکی فوری احتیاج دارند.

 عوارض جراحی:

عوارض جانبی جراحی کلیه به نوع عمل جراحی، سلامت عمومی بیمار و سایر عوامل بستگی دارد. عمل برداشتن کلیه یک عمل ماژور (بزرگ) می باشد و پس از این عمل، بیماران احساس درد و ناراحتی خواهند داشت. شاید برای بیماران، کشیدن نفس عمیق، سخت باشد که آن هم به خاطر احساس ناراحتی پس از عمل جراحی است که در این صورت ممکن است مجبور باشند برای تمیز نگه داشتن ششهای خود برخی تمرینهای تنفسی مثل سرفه کردن و تنفس عمیق را انجام دهند.

همچنین احساس خستگی و ضعف در بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار گرفته اند بسیار شایع است. به علاوه، ممکن است بیماران برای چندین روز قبل یا پس از عمل جراحی به تغذیه و دریافت مایعات از طریق وریدی نیاز داشته باشند. وقتی کلیه ای برداشته می شود، کلیه دیگر کار هر دو کلیه را انجام خواهد داد. پرستاران میزان مایعی که شخص دریافت می کند و میزان ادراری را که تولید می نماید، تحت نظر خواهند گرفت. مدت زمان بهبودی پس از عمل جراحی برای هر شخص متفاوت است.

عوارض Embolization: Arterial می تواند سبب درد، تب، حالت تهوع یا استفراغ گردد. اغلب، افراد به دریافت مایعات وریدی نیاز پیدا می کنند.

عوارض پرتودرمانی:

در پرتودرمانی، عوارض جانبی به دوز درمان و بخشی از بدن که تحت درمان قرار گرفته است بستگی دارد. بیماران عموما بسیار خسته می شوند، بویژه در ماههای آخر درمان. در نتیجه استراحت کردن بسیار مهم است. اما معمولاپزشکان به بیماران توصیه می کنند که سعی کنند تا جایی که می توانند، فعال باقی بمانند. به طور معمول پوست ناحیه درمان، قرمز، خشک و حساس خواهد شد که همراه با خارش خواهد بود. ممکن است پوست محل درمان برای همیشه کمی تیره یا برنزه شود. پرتودرمانی کلیه و نواحی نزدیک آن ممکن است باعث تهوع، استفراغ، اسهال و مشکل در ادرار کردن شود. همچنین ممکن است کاهش تعداد سلولهای خونی سفید را که از بدن در برابر عفونت محافظت می کند، در پی داشته باشد.

عوارض زیست درمانی:

 عوارض جانبی زیست درمانی بسته به نوع درمان، متفاوت است. این نوع درمانها می توانند موجب بروز علائمی مانند نشانه های آنفلوآنزا همچون تب، درد عضلانی، ضعف، کم اشتهایی، تهوع، استفراغ و اسهال شوند. اغلب بیماران پس از درمان، احساس خستگی شدیدی دارند و ممکن است به راحتی خونریزی کرده و یا دچار کبودی نواحی مختلف بدن شوند. برخی افراد ممکن است دچار بثورات پوستی Rash() شوند. به علاوه، درمان با اینترلوکین ممکن است باعث ورم شده و در کارکرد طبیعی کلیه و کبد اختلال ایجاد نماید. این مشکلات می توانند بسیار جدی باشند، اما پس از اتمام درمان به مرور از بین خواهد رفت.

عوارض شیمی درمانی:

عوارض شیمی درمانی به نوع داروهای مصرفی بستگی دارد. به طور کلی، داروهای ضد سرطان بر سلولهایی که به سرعت رشد می کنند تاثیر می گذارند، سلولهایی از قبیل سلولهای خونی که با عفونت مبارزه می کنند و همچنین سلولهای پیازچه مو. در نتیجه ممکن است بیماران دچار عوارض جانبی همچون اشکال در غذا خوردن شوند. برای برخی از افراد، غذا طعم متفاوتی پیدا می کند. همچنین ممکن است به هنگامی که بیمار خسته است یا احساس ناراحتی می کند، اشتهایی برای غذا خوردن نداشته باشد. پزشکان، پرستاران و متخصصین امور تغذیه می توانند توصیه های بسیار خوبی برای تغذیه مناسب در طول درمان سرطان به بیمار بنمایند.

مراقبت های بعدی

مراقبت های منظم پس از درمان سرطان کلیه بسیار مهم است. در این زمینه ممکن است پزشک دستور دهد بیمار، آزمایشهای فیزیکی، عکسبرداری و تستهای آزمایشگاهی را به انجام رساند. به همین نحو بیمار باید هر گونه مشکلی را به پزشک اطلاع دهد. طبیعتا بیماران مبتلابه سرطان کلیه و خانواده آنها نگران آنچه ممکن است در آینده اتفاق بیفتد، هستند. گاهی اوقات بیماران از برخی آمار و ارقام برای تخمین شانس معالجه شدن خود استفاده می کنند. بسیار مهم است که به یاد داشته باشیم این آمار و ارقام صرفا یک سری میانگین بر اساس شمار زیادی از افراد مختلف می باشد. در نتیجه نمی توان از این آمار و ارقام برای پیش بینی آنچه ممکن است برای یک شخص اتفاق بیفتد، استفاده کرد، چرا که هیچ دو انسانی شبیه هم نیستند و به همین دلیل، درمانها و پاسخ به درمان در اشخاص مختلف، بسیار متفاوت است. به این ترتیب، پزشکی که از بیمار مراقبت می کند، بهترین فردی است که می تواند شانس درمان بیمار را تخمین بزند. اگر سرطان کلیه در مراحل اولیه خود شناسایی شود بسیار خوب است، چرا که اغلب سرطانهای کلیه، اگر قبل از اینکه گسترش پیدا کرده باشند، شناسایی شوند، قابل درمان خواهند بود.

بسیاری از پژوهشگران در تلاشند راههای بهتری برای شناسایی سرطان کلیه در مراحل اولیه خود پیدا کنند. آنها همچنین به دنبال شیوه های جدید و بهتر برای درمان سرطان پیشرفته کلیه می باشند. با وجود اینکه بسیاری از بیماران مبتلابه سرطان کلیه معالجه می شوند اما هنگامی که پزشکان در باره رهایی از سرطان سخن می گویند از عبارت بهبودی به جای درمان قطعی استفاده می کنند، چرا که ممکن است بیماری پس از بهبودی دوباره عود نماید.