طحال

 
 

طحال یک عضو داخل شکمی است که به طور طبیعی در سمت چپ فوقانی شکم در کنار معده و بالای کلیه چپ قرار گرفته است.نسج آن نرم و ترد،پر عروق و ارغوانی تیره است.طحال کاملاً توسط دنده تحتانی قفسه سینه محافظت می شود و در حالت طبیعی،اگراندازه نرمال داشته باشد نمی توان آنرا از طریق جدار شکم لمس کرد مگر وقتی که خیلی بزرگ شده باشد.

نقش طحال

در دوران جنینی و در ماههای پنجم تا هشتم بارداری،طحال به عنوان یک مرکز خون ساز عمل می کند و گلبولهای قرمز خون را می سازد.پس از تولد و انتقال مراکز خون سازی به مغز استخوان،این فعالیت خاموش می شود.در عین حال قابلیت تبدیل به بافتهای خون ساز همواره در طحال باقی می ماند و در برخی بیماری ها که با درگیر کردن مغز استخوان،باعث مهار ساختن سلولهای خونی می شوند سلولهای طحال مجدداً شروع به فعالیت خون سازی می کنند.این فعالیت موجب بزرگ شدن بیش از حد طحال و بروز عوارض ناشی از آن می شود.

نقش اصلی طحال در دوران بعد از تولد

طحال دارای دو نوع پالپ سفید و قرمز می باشد.تعداد زیادی لنفوسیت B در پالپ سفید وجود دارد که نقش مهمی را در پاسخهای ایمنی بدن ایفا می کنند و در پاسخ به میکروبها و عوامل خارجی شروع به ترشح پادتن و آنتی بادی می کنند.

پالپ قرمز هم شامل تعداد زیادی گلبول قرمز و ماکروفاژ یعنی بیگانه خوار است.سلولهای ماکروفاژی که در طحال استقرار یافته اند نقش پاک کننده خون از سلولهای غیر طبیعی را بر عهده دارند.گلبولهای قرمزی که دارای اشکال غیر طبیعی بوده یا بسیار پیر شده اند و همچنین پلاکتهای غیر طبیعی،توسط طحال از گردش خون برداشته می شوند.این گلبولها به صورت قطعه قطعه در آمده و توسط طحال بلعیده می شوند. هموگلوبین از گلبولهای قرمز آزاد می شود و بقایای آن به طحال می رود که در آنجا آهن آن ذخیره شده و پیگمانها (رنگدانه ها) بصورت صفرا خارج می شوند. در هر روز 20 میلی لیترگلبول قرمز فرسوده توسط طحال جمع آوری و از گردش خون خارج می شوند. بطور طبیعی،یک سوم از کل پلاکت های بدن در طحال ذخیره شده اند و در موارد لازم می توانند به گردش خون وارد شوند.

در اندام یک انسان تندرست ، حدود 10 میلیون گلبول قرمز در ثانیه نابود می شوند البته گلبولهای مرده احتیاج به جایگزین دارند که برای انجام این کار ، سه قسمت مختلف : 1) مغز استخوان  2) کبد  3)طحال این فعالیت را انجام می دهند . گلبولهای قرمزی که باید در بدن ذخیره شوند تا در مواقع فوریت به کار آیند در طحال پس انداز می شوند و گلبولهای فرسوده نیز در طحال به نابودی می روند . برخی از گلبولهای سفید خون بنام لنفوسیت ها در طحال و مغز استخوان ساخته می شوند . هنگامیکه کمبود شدید خونی ، بطور ناگهانی رخ می دهد ، طحال تعداد فراوانی گلبول قرمز را آزاد می کند تا جای کمبود را پر کنند .

پس با وجود کارکردهایی که به طحال نسبت داده شده ، فعالیت های این عضو در بالغین توسط اعضای دیگری نظیر کبد و مغز استخوان هم قابل انجام است . بنابراین برداشتن طحال در بالغین ، معمولاً عارضه ی عمده ای ایجاد نمی کند .در کودکان ، با توجه به نقش طحال در پیدایش پاسخهای ایمنی ، برداشتن طحال باید با دقت و وسواس بیشتری صورت گیرد زیرا حذف این عضو درسنین پایین با کاستن از توانایی ساخت آنتی بادی در بدن ، موجب استعداد ابتلا به برخی عفونتهای خاص می شود .

آسیب طحال

طحال در مجاورت دنده های 9 تا 11 قرار دارد . آسیب طحال و پارگی آن یک شکل شایع در تصادفات و ضرباتی است که بسمت چپ شکم و قفسه ی سینه وارد می شوند . مهمترین خطری که در این موارد بیمار را تهدید میکند خونریزی شدید از بافت پرخون طحال به داخل شکم است بدون اینکه خونریزی از سطح بدن وجود داشته باشد . تشخیص خونریزی داخلی ، در این موارد از اهمیت فوق العاده زیادی برخوردار است . زیرا در بسیاری از موارد ، برای کنترل آن نیاز به اعمال جراحی وجود دارد . در صورت پارگی طحال ، گاهی نیاز به برداشتن کامل این عضو پیش می آید .

برداشت طحال

در برخی بیماریها ، برداشتن کامل طحال ، یکی از پایه های درمانی محسوب می شود . این بیماریها یا مستقیماً در نتیجه ی عملکرد غیرطبیعی طحال حادث شده اند یا کارکردهای طحال موجب تشدید یا استمرار آنها می شود . گاهی طحال ، عملکرد پاکسازی خون را بیش از حد لازم انجام می دهد و نه تنها سلولهای معیوب و فرسوده را از گردش خون خارج می کند ، بلکه بسیاری از سلولهای سالم را نیز از بین می برد . این حالت که هایپر اسپلنیسم نامیده می شود ، از مواردی است که برداشتن طحال به بهبود بیماری می انجامد .

در بیماریهای همولتیک ، که نوعی کم خونی ناشی از متلاشی شدن زودهنگام گلبولهای قرمز هستند ، گاهی برداشتن طحال به کاهش کم خونی کمک میکند . در حالت پیشرفته ی تالاسمی ، کم خونی داسی شکل و کم خونی های همولتیک خود ایمنی ، برداشتن طحال به تخفیف بیماری کمک می کند . افرادیکه به هر علت ، طحالشان برداشته شده است ، باید واکسن ضد برخی میکروبهای خاص را دریافت کنند زیرا حتی در بزرگسالان نیز کارکردهای طحال نباید کاملاً بی اهمیت تلقی شود و نقش طحال در دستگاه ایمنی بدن را باید همیشه در نظر داشت . آنتی بادی هایی که در طحال ترشح می شوند ، به خصوص علیه باکتریهایی که دارای کپسول هستند موثرند . بیمارانیکه در آنها طحال برداشته شده ، مستعد ابتلا به عفونت با باکتریهایی نظیر پنموکوک و هموفیلی هستند . واکسیناسیون مناسب و رعایت اصول پیشگیری ، احتمال وقوع این عفونت را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد .   در حالتهای زیادی ( ضربه ، تومور و بسیاری از بیماریهای خونی ) طحال را باید خارج کرد . درهنگام این عمل جراح باید مراقب مجاورت دم پانکراس با ناف طحال باشد تا آسیبی به این غده ی مهم گوارشی وارد.  

اسپلنومگالی(بزرگی طحال)

وقتی طحال بیمار بزرگ می گردد اندازه ی آن به بیش از ده برابر اندازه طبیعی می رسد این عارضه را اسپلنومگالی گویند . در بعضی موارد اسپلنومگالی ، طحال ممکن است نیمه چپ شکم را پر کند . وقتی طحال بزرگ شود از پایین کنار دنده ای چپ بیرون زده و کنار فوقانی بریده بریده اش رو به پایین و داخل قرار می گیرد .این کنار بریده کمک خوبی برای لمس طحال بزرگ شده است زیرا وقتی بیمار نفس عمیق بکشد و طحال بطرف پایین و جلو برود این بریدگیها را می توان لمس کرد.

در برخی موارد، بیماری هایی چون روماتیسم و برخی از انواع تالاسمی و حتی در مواردی تومورهای طحال نیز به بزرگ شدن آن منجر می شود.

خوب است بدانید که از عفونت هایی که می تواند به بزرگی طحال منجر شود عفونت های ویروسی مانند مونونوکلئوز (یکی از بیماری های مسری ویروسی در دستگاه تنفس، کبد و دستگاه لنفاوی است که بیشتر نوجوانان را درگیر می کند)، عفونت های باکتریایی مانند سیفلیس یا عفونت لایه داخلی قلب و عفونت های انگلی مانند مالاریاست. همچنین بیماری هایی چون سیروز و سایر بیماری های کبدی، برخی انواع کم خونی و سرطان های خون و نیز بروز فشار خون در رگ طحال یا کبد نیز می تواند بزرگی طحال را به دنبال داشته باشد.

تشخیص

گرچه تشخیص این بیماری از طریق آزمایش خون و شمارش تعداد گلبول های قرمز و سفید و پلاکت ها ممکن است، اما هیچ روشی برای تشخیص بزرگ شدن طحال از سونوگرافی دقیق تر نیست.